بسم الله الرحمن الرحیم
قال الله العظیم:
أتُترَکونَ فِس مَا هَاهُنَا آمِنِینَ
آیا فکر می کنید شما در آنچه در این دنیا دارید امن و امان رها خواهید شد؟
فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ وَنَخلٍ طَلعُهَا هَضیمٌ
در باغ و چشمه ها و کشتزارها و نخل هایی که شکوفه اش لطیف و برهم نشسته است (و هیچ مسئولیت و بازگشتی نخواهید داشت؟)
وتَنحِتُونَ مِنَ الجِبالِ بُیُوتًا فَارِهِینَ
و شما (ماهرانه) از کوه ها خانه هایی برای خوشگذرانی می تراشید.
فَاتَّقواللهَ وَأطِیعُونِ وَ لَا تُطِیعُوا أمر المُسرِفِینَ الَّذینَ یُفسِدُونَ فِی الأرض…
پس از خدا پروا کنید و مرا پیروی نمایید و از اسرافکاران فرمان نبرید. کسانی که در زمین فساد می کنند.
آیات 146-152 شعراء
اسراف مانع رشد و تربیت
نکات مورد توجه آیات:
قرآن کریم چرا خطر؟ پیدایش طبقه مسرف و متجاوز را در شرایط رفاه و توان مندی اقتصادی بعضی از افراد جامعه گوشزد می نماید.
جواب: زیرا اقشار ناآگاه در برابر این مسأله مصون باقی نمانده و از آنان پیروی می نمایند.
به طوز مسلم تبعیت از اسراف گران، ناسازگار با تقوای الهی و خط پیامبران است.
نکته اول: در این بخش از آیات سوره شعراء با سرگذشت فشرده و کوتاهی از قوم ثمود و پیامبرشان صالح که در سرزمینی به نام وادی القری میان مدینه و شام می زیستند آشنا می شویم. آنان زندگی مرفهی داشتند و هرگز گمان نمی کردند که روزی باید این دنیا را ترک کرده و از این امکانات جدا شوند. حضرت صالح (ع) رئوی همین نقطه ی حساس زندگی آن ها انگشت گذارده و می گوید: آیا شما چنین تصور می کنید که همیشه در نهایت امنیت در این ناز و نعمت خواهید ماند؟
“أتُترَکونَ فِی مَا هَاهُنا آمِنینَ ” مقصود این است که این برخورداری ها شمارا نفریبد و از مرگ غافل نکند. همچنین بر فرض که مرگ در نرسد خود رفاه و امنیت این جا پایدر نیست و ممکن است اوضاع ناگهان دگرگون شود و همه ی آن چه که از آن برخوردار هستید از دستتان برود.
نکته دوم: ثمودیان، سرزمینی حاصل خیز با منابع آبی سرشار و باغستان هایی پوشیده از درختان میوه داشتند، نخلستان های پر حاصل با خرماهای فراوان و مرغوب از نعمت هایی بود که خداوند بدان اشاره می نماید. ” فِی جَنَّاتٍ وَ عُیُونِ و زُرُوعٍ وَ نَخلٍ طَلعُهَا هَضِیمٌ” اشاره به محصولات و درآمد کشاورزی است.
کلمه طَلعُ به شکوفه ی خرما گفته می شود که قبل از میوه طلوع می کند و گاهی به نوبر و اولین خرما نیز گفته می شود. هَضِیمٌ به معنای شکوفه ی لطیف و برهم نشسته است. یعنی شکوفه های خرما از انبوهی و پرحاصلی و طراوت بر هم سوار شده است. با اینکه کلمه ی جنات شامل باغ های درخت خرما نیز می شود، ولی نام این درخت جداگانه برده شده که شاید اشاره به اهمیت خرما در میان قوم ثمود بوده است.
نکته سوم: قوم ثمود در منطقه ای گرمسیر اما کوهستانی زندگی می کردند. چنانچه در آیه بعدی می فرماید: و از کوه ها ماهرانه خانه هایی می تراشیدند. “وَتَنحِتُونَ مِنَ الجِبالِ بُیُوتاً فَارِهِینَ”
نحت مصدر تَنحِتُونَ به معنای تراشیدن است. کلمه فارِهِینَ می تواند از ریشه فراهت به معنای مهارت باشد بُیُوتًافَارِهِینَ یعنی با مهارت خانه هایی را از کوهها می تراشیدند. یا اینکه فارِهِینَ از فره به معنای شادی باشد که در این صورت اشاره به سرخوشی و سرمستی ثمودیان دارد.
نکته چهارم:حضرت صالح (ع) آن ها را به رعایت تقوای الهی و پرهیز از گناه فرا می خواند و می گوید “فاتَّقُواللهَ وَأطِیعونِ” تقوا، زمینه ساز اطاعت از پیامبران و رهبران دینی است. با توجه به سفارش این پیامبر الهی می توان گفت که مشکل عمده ی این قوم مساله بی تقوایی بوده است. به دنبال آن می فرماید: از فرمان اسراف کاران اطاعت نکنید” وَ لَا تُطِیعُوا أمر المُسرِفِینَ “
اسراف (مصدر مُسرِفِینَ) به معنای افراط کردن و از حد اعتدال خارج شدن است. اسذاف همان تجاوز از حد قانون آفرینش و قانون تشریع است. این نیز روشن است که در یک نظام صحیح هر گونه تجاوز از حد موجب فساد و از هم گسیختگی می شود. اسراف در قرآن معنای گسترده ای دارد: گاه شامل مسائل ساده ای همچون خوردن و آشامیدن (31/اعراف) و گاه در انتقام گیری و قصاص بیش از حد (33 / اسراء) . گاه در انفاق و بذل و بخشش (67/ فرقان) و در مواردی به معنای برتری جویی و استکبار آمده (31/ دخان)
نکته مهم این است که بین اسراف و فساد رابطه ای مستقیم وجود دارد. چنانچه در همین آیات می خوانیم الَّذینَ یُفسِدُونَ فِی الأرض شخص اسراف کار نظم عالم هستی را بر هم می زند زیرا مجموعه جهان با یک نظام خاص به سوی اهداف صالحی در جریان است. خداوند برای هر یک از اجزای این جهان، خط سیری، تعیین کرده است. حال اگر یکی از این اجزاء از مدار خود خارج شود و راه فساد در پیش گیرد میان آن و سایر اجزای این جهان درگیری ایجاد می شود. اگر توانستند این جزء نامنظم اسرافکار را به مدار اصلی اش باز گردانند چه بهتر و الّا نابودش می کنند تا نظام به خط سیر خود ادامه دهد!
تهیه و تنظیم : سرکار خانم ملیحه فرزادیان
