درباره‌ی اصحاب الیمین، در سورهی واقعه داریم که:”سمت راستی‌ها؛ چه سمت راستی‌هایی!”(۲۷). آنان اصحاب المیمنه هستند. برای اینان نیز نعمتهای مادی محسوس وجود دارد؛ اینان”در سایه‌ی درخت بی خار آرمیدهاند”(۲۸) سدر، درخت کُناراست. اما درخت کُناری که هیچ خاری ندارد:”ودر سایه‌ی درختان موزی به سر می‌برند که میوه‌هایش روی هم ردیف و چین چین افتاده است”(۳۰و۲۹)این درختان از تیره‌ی موز، که دارای میوهی متراکم و مرتب است”. در توضیح این درخت قرشی در قاموس قرآن چنین می گوید:
در معنای«خضد» گفته شد که آن بمعنی خم شده و یا بی خار است در این صورت سدر مخضود درخت بی خار یا درختیکه شاخههایش از کثرت میوه خم شده است. آیه درباره بهشت و سدر نکره است یعنی سدر بخصوصی که نمیشود با سدر دنیا مقایسه کرد.
مراد از آیه ظاهرا میوه سدر است زیرا که راجع بسایه در آیه بعدی آمده فرموده «وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ»(قرشی۱۳۷۱ش،ج۳،ص۲۴۶).”و در میان سایه‌های راوان و گسترده و کشیده و در کنار آبشارها و آب‌های روان”. در معنای درخت طلح راغب چنین می نویسد:
طلح: درخت موز “فِی سِدْرٍ مَخْضُودٍ. وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ”
واقعه: ۲۸ و ۲۹. راغب گوید: طلح درختی است واحد آن طلحه است در صحاح و نهایه گفته:
درخت بزرگی است از جنس درختان بزرگ. در اقرب اضافه کرده که شتر آنرا میچرد در قاموس و اقرب از جمله معانی آن میوه و موز است در مجمع از ابن عباس و غیره نقل کرده که آن درخت موز است. بقولی درختی است که سایه خنک و گوارائی دارد بعضی درخت ام غیلان گفتهاند که دارای گلهای خوب و عطر مطبوعی است(اصفهانی،۱۴۱۲ق، ج۱، ص۸۷۴).
البته به نظر نگارندهی قاموس: طلح درخت موز است چنانکه در صافی و المیزان نیز اختیار کرده است و نضد بمعنی چیدن چیزی بالای یکدیگر است معنی آیه چنین است: آنها در کنار سدر مخصوصیاند بی خار یا شاخهاش از کثرت میوه خم شده و در کنار درخت موز بخصوصیاند که میوهاش رویهم چیده شده بهر حال: طلح نکره است نمیشود با موزهای دنیا قیاس کرد (قرشی۱۳۷۱ ش، ج۴، ص۲۴۶).
این کلمه در کلام اللّه فقط یکبار آمده است.
و همه‌ی این‌ها،از جمله برخورداری‌ها (مراتع) و لذت بری‌های مرفّهانه‌ی افراد بدوی در صحرا است. و بدین شکل تناسب و تناسق لازم میان واژگان و صحنه به وجود می آید و تصویر به بهترین وجه طراحی می شود.
“و در میان میوه‌های فراوان هستند که نه تمام می‌شود و نه منع می‌گردد”.(۳۳)دراین جا گوشه‌ی چشمی به میوه،به صورت مطلق داریم(قطب،۱۴۱۲ق، ج۲، ص۸۰۵). در توضیح این صحنه، به حدیثی از پیامبر (۹)اشاره می کنیم که میفرماید: و این است مفهوم سخن پروردگار که میفرماید:” وَ دانِیَهً عَلَیْهِمْ ظِلالُها وَ ذُلِّلَتْ قُطُوفُها تَذْلِیلًا”(انسان/۱۴) ، از فرط نزدیکی مؤمن هر میوهای را که میخواهد میتواند همان طور که تکیه داده با دهانش بگیرد، و هر نوع میوه به ولیّ خدا میگوید: ای دوست خدا! مرا بخور پیش از آنکه آن یکی را بخوری(کافی،۱۳۸۱ش،ص۱۳۲).
پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم میفرماید: هیچ مؤمنی در بهشت نیست مگر آنکه بستانهای فراوانی دارد که درختان افراشته و نیافراشته فراوان دارند، و جویها از می و آب و شیر و عسل در آنهاست، و هر گاه دوست خدا خوراکی طلبد آنچه در دلش خواهد برایش آورده می‌شود بیآنکه دلخواهش را بر زبان آورد(کافی،۱۳۸۱ش،ص۱۳۲).باز هم در این صحنه آدمی احساس حضور می کند،گو اینکه در حال چیدن آن نعمات بهشتی است.در آیه بعدی می فرماید:” و در بین تخت‌های بالا و بلند”(۳۴) نه آراسته‌ی گوهر نشان و نه مفرّهانه. همین بس که بلند و بالا هستند. کلمه‌ی” بالا”هم در نص دو معنا دارد:یکی مادی، و دیگری معنوی.که البته لازم و ملزوم یکدیگر هستند و در بلند بودن از لحاظ مکان، و پاک بودن از آلودگی، به هم می‌رسند. چون آنچه از(سطح)زمین بالاتر است، از آلودگی(موجود در سطح) زمین دورتر است (قطب،۱۴۱۲ق ،ج۲، ص۸۰۳).
علی کامل[۱]
۱-دانش آموختهی کارشناسی ارشد علوم قرآنی دانشکده تربیت مدرس مشهد
aalikkamel41@gmail.com
منابع:
قرآن کریم
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. ۱۳۷۴. ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن. ۴ جلد. تهران: مرتضوی.
———. ۱۴۱۲. مفردات الفاظ القرآن. ۱ جلد. بیروت: دار القلم.
———. ۱۴۱۲. قاموس قرآن. ۸ جلد. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
قرشی بنایی، علیاکبر. ۱۳۷۵. قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
قطب، سید. ۱۴۱۲. فی ظلال القرآن. ۶ جلد. قاهره: دار الشروق للنشر و التوزیع.
———. ۱۴۱۵. التصویر الفنی فی القرآن. ۱ جلد. بیروت: دار الشروق للنشر و التوزیع.
———.۱۳۸۹.مشاهد القیامه فی القرآن.۱جلد-ترجمه زاهد ویسی.سسندج:آراس.
کلینی، محمد بن یعقوب. ۱۳۸۱. بهشت کافی- ترجمه روضه کافی. ۱ جلد. قم: سرور.
