وَلَقَدْ آَتَیْنَا لُقْمَانَ الْحِکْمَهَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ وَمَنْ یَشْکُرْ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ (۱۲) وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ یَعِظُهُ یَا بُنَیَّ لَا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِن الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ (۱۳) وَوَصَّیْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِی عَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِی وَلِوَالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ (۱۴) وَإِنْ جَاهَدَاکَ عَلَى أَنْ تُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنَابَ إِلَیَّ ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (۱۵) یَا بُنَیَّ إِنَّهَا إِنْ تَکُ مِثْقَالَ حَبَّهٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فِی صَخْرَهٍ أَوْ فِی السَّمَاوَاتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ (۱۶) یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاهَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ (۱۷) وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ (۱۸) وَاقْصِدْ فِی مَشْیِکَ وَاغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ (۱۹)……. (لقمان/۱۲۹)
ترجمه:
«ما به لقمان فرزانگی بخشیدیم (و بدو دستور دادیم) که خدا را سپاس گذاری کن و (بدان که) هر کس سپاس گذاری کند، به سود خویش سپاس گذاری می کند و هر کس ناسپاسی کند (به خود زیان می رساند، نه به خدا) چرا که خدا بی نیاز و ستوده است.* (یادآور شو) زمانی را که لقمان به پسرش گفت: ـ در حالی که او را نصیحت می کرد ـ پسر عزیزم! (چیزی و کسی را) شریک خدا مکن، واقعاً شرک ستم بزرگی است.* ما به انسان درباره ی پدرو مادرش سفارش کرده ایم (که در حق ایشان نیک باشد و نیکی کند، به ویژه مادر؛ چرا که) مادرش بدو حامله شده است و هر دم به ضعف و سستی تازه ای دچار آمده است. پایان دوران شیرخوارگی او دو سال است (و در این دو سال نیز کودک، شیر یعنی شیره ی جان مادررا می نوشد. مادر در این مدت سی و سه ماهه ی حمل و شیرخوارگی مهم ترین خدمات و بزرگ ترین فداکاری را انجام می دهد. لذابه انسان توصیه ی ما این است) که هم سپاس گزار من و هم سپاس گزار پدرو مادرت باش و (بدان که سرانجام) بازگشت به سوی من است (و نیکان را جزا وبدان را سزا می دهم).* هر گاه آن دو، تلاش و کوشش کنند که چیزی را شریک من قرار دهی که کم ترین آگاهی از بودن آن و (کوچک ترین دلیل بر اثبات آن) سراغ نداری، از ایشان فرمان برداری مکن. (چرا که در مسأله ی عقاید و کفر و ایمان، همگامی و همراهی جایز نیست و رابطه ی با خدا مقدم بر رابطه ی انسان با پدرو مادر است و اعتقاد مکتبی برتر از عواطف خویشاوندی است، ولی درعین حال) با ایشان در دنیا به طرز شایسته و به گونه ی بایسته ای رفتارکن و راه کسانی را در پیش گیر که به جانب من برمی گردند و من شما را از آن چه (در دنیا) می کرده اید، آگاه می سازم (و برطبق اعمالتان پاداش و کیفر می دهم).* پسر عزیزم! نماز را چنان که باید و شاید بخوان و به کارنیک دستور بده و از کار بد نهی کن و دربرابر مصایبی که به تو می رسد، شکیبا باش.
این ها از کارهای (اساسی و مهمی) است که باید عزم را بر آن جزم کرد و ثبات ورزید.* با تکبر و بی اعتنایی از مردم روی مگردان و مغرورانه بر زمین راه مرو، چرا که خداوند هیچ متکبر مغروری را دوست نمی دارد.* و درراه رفتنت اعتدال را رعایت کن و (درسخن گفتنت) از صدای خود بکاه (و فریاد مزن) چرا که زشت ترین صدها، صدای خران است.»
لقمان – علیه السلام –
خداوند در آیاتی از قرآن کریم از لقمان یاد کرده و یکی از سوره ها به اسم او نام گذاری شده است. در این آیات بیان شده که خداوند چگونه به او حکمت بخشیده سپس توضیح می دهد که لقمان در امر عقیده و ایمان و روش استوار و مقبول در زندگی به چه چیزهایی پسرش را پند می دهد. به راستی لقمان کیست؟ داستان زندگی اش چگونه است؟ …
این سؤالاتی است که ما درصدد یافتن جواب آن ها هستیم. فرزند عزیزم! اگر به قرآن مراجعه کنی و پند و نصیحت لقمان به پسرش را مطالعه کنی، او را خواهی شناخت. جوانب حکمت و دانش لقمان را درک کرده و از آداب و روش زندگی او و تفکرات او بهره می گیری و توشه ای می اندوزی. (جریان لقمان را خدا بیان فرموده) و خداوند نیز جز حق چیزی نمی گوید و اوست که راه راست را به ما نشان می دهد.
درقلب قاره ی آفریقا کودکی به دنیا آمد که او را لقمان نام نهادند. در همان جا نیز بزرگ شد. لقمان دارای ظاهری به این شرح بود؛ کوتاه قد، سیاه پوست، دارای بینی پهن، لب های کلفت و موی پیچیده و ژولیده. هر روز صبح به میان جنگل های پر از درخت آفریقا که دارای درختانی بلند بود، می رفت و از کوه های بلند و صعب العبور بالا می رفت. همیشه در حرکت و جنب و جوش بود، به طوری که ساق پاهایش کلفت و استخوان هایش محکم شده بودند. او محکم و استوار و نیرومند بود و در مقابله با حیوانات درنده سریع و با جرأت بود و بلافاصله آن ها رااز پای درمی آورد.
نبوت و حکمت
لقمان شب و روز در فکر بود. در هنگام گردشش در مورد طبیعت و جهان هستی، آمدن شب و روز با دیدن حیوانات و پرندگان و به طور کلی در همه چیز می اندیشید و با دیده ی تأمل و تفکر به همه چیز نگاه می کرد.
روزی از روزها هنگامی که لقمان مطبق عادت همیشگی اش در میان جنگل مشغول گردش بود، احساس خستگی شدیدی کرد که تمام وجودش را گرفته بود. زیر سایه ی درختی نشست تا خستگی از تنش دور شده و نیرو و نشاط خود را به دست آورد. اما خستگی او را رها نمی ساخت و خواب بر او چیره شد. چشم هایش را بست و در کمال آرامش به خواب عمیقی فرو رفت.
در خواب ملایکه ای از جانب خدا براو نازل شد و به او مژده داد که خداوند او را برگزیده است و او را میان انتخاب نبوت و حکمت مختار ساخته است. او نیز از ترس این که مبادا نتواند مسئولیت و مشکلات نبوت را تحمل کند، حکمت را انتخاب کرد.
پس از آن از خواب بیدار شد و چشمانش را گشود. وقتی به اطرافش نگاه کردف تمام چیزهایی را که می دید همان هایی بودند که قبلاً دیده بود، ولی بینش او نسبت به آن ها تغییر کرده بود و طور دیگری در مورد آن ها اندیشه می کرد. احساس کرد که قلب و جانش دروجودش پاک شده و مشغول تسبیح خداوند می باشند و از افق های مادی و دنیوی گذشته اند. دنیا را زیباتر می دید و احساس زیبایی می کرد و در خود احساس بزرگی و عظمت می نمود. پس سجده ی شکر گذاشت و بر زمین افتاد.
بندگی و اولین تجربه ی انسانی لقمان
لقمان به دست عده ای راهزن و برده فروش اسیر شد و او را به بازار برده فروشان بردند و او را فروختند و به این ترتیب لقمان به برده ای اسیر تبدیل شد که هیچ گونه اراده و اختیاری از خود نداشت. این اولین تجربه ی انسانی بود که او درزندگی با آن برخورد کرد و درخلال آن حکمت و دانش او افزون شد و همچون روشنایی سپیده دم تاریکی ها را می زدود و سیاهی را درمی نوردید. همین دانش و حکمت او بود که موجب آزادی ورهای او از قید بردگی و بندگی شد و به مدارج بالا و مناصب والای اجتماعی نایل آمد.
لقمان با دلی مالامال از زایمان به پروردگار و امید به رهایی از بند اسارت و بردگی، تمامی مشکلات و اذیت و آزارهای وارده بر خود را تحمل می کرد تا این که روزی مالکش از او خواست که گوسفندی را سربریده و تلخ ترین و نامطبوع ترین قسمت از بدن گوسفند را برایش بیاورد. لقمان رفت و گوسفندی را سربرید و ازمیان تمام اعضا و جوارح آن قلب و زبان را جدا کرد و برای مالکش برد. مالک به روی لقمان خندید و معنی و مفهوم این عمل لقمان را درک کرد و با این کارمحبت و عاطفه ی بیشتر نسبت به لقمان ابراز می کرد. پس از چند روز باز از او خواست که گوسفندی را سر بریده و گواراترین و خوش مزه ترین قسمت از بدن آن را برایش بیاورد. لقمان پس از سربریدن گوسفند این بار نیز قلب و زبان گوسفند را انتخاب و نزد مالک و آقایش آورد!!؟
در این هنگام مالکش با حیرت و تعجب به او نگاه کرد و از رازکاری که انجام داده از او پرسید: چگونه قلب و زبان همزمان هم تلخ ترین و هم شیرین ترین و خوشمزه ترین اعضای بدن می باشند؟
گذشته از امتحانی که آقایش می خواسته از او به عمل آورد یا غیر آن، مهم حکمت و دانش لقمان در پاسخی است که به او داده و نکاتی که در آن نهفته است؛ تا ابد پند و اندرزی است برای آیندگان. پاسخ لقمان این گونه بود:
سرورم آن دو (قلب و زبان) هرگاه پاک باشند، گواراترین و پاک ترین چیزها می باشند و هرگاه پلید و ناپاک و آلوده باشند، ناگوارترین و تلخ ترین چیزها می باشند. از این پس جایگاه و مقام لقمان نزد مالکش تغییر پیدا کرد و دیگر همچون برده ای اسیر با او رفتار نمی کرد. سپس لقمان بر این وضع ماند، تا این که خداوند امکان رهایی و آزادی او را از بردگی فراهم ساخت.
قاضی در میان بنی اسراییل
آوازه ی لقمان در همه جا منتشر شد و اسم او بر سر زبان ها افتاد. بزرگان سخنان او را نقل می کردند و در یافتن راه حل مشکلات از سخنان او بهره می جستند. با گذشت روزگار لقمان در همه جا و نزد همه ی مردم مشهور شد تا این که در زمان حضرت داوود ـ سلام و درود خدا بر او باد – در این میان بنی اسرائیل به عنوان قاضی انتخاب شد. با استفاده از عقل سلیمش و صفای باطنی اش و دانش و حکمتی که داشت، در رفع منازعات و اختلافات میان مردم می کوشید و سخنان او مورد پذیرش همه ی طرف های دیگر بود و به این ترتیب جایگاه و احترام او نزد همگان بیش از پیش ارتقا یافت.
وصیت لقمان برای فرزندش
لقمان حکیم
فرزند عزیزم! این نصیحت ها و سفارش ها اولین و اساسی ترین نصیحت ها و سفارش هایی است که در زندگی انسان ها لازم است و پیوسته و دائماً هر نسلی به آن نیازمند است. لازم است این پند و اندرزها را با گوش جانت و با تمام اعضایت به خاطر بسپاری و در هر لحظه از زندگی ات آن را آویزه ی گوش خود نمایی تا به سوی حق و راه مستقیم خداوندی هدایت یابی و داستان لقمان در تمامی مراحل زندگی همراه و سرمشق تو باشد.
لقمان ازدواج کرد و خداوند فرزند نجیبی به او بخشید. مهم ترین وظیفه ی پدر، تربیت نیک فرزند می باشد. آن هم تربیتی سالم با توجیهات و نصیحت های خالص و مشتاقانه. هنگامی که پسر لقمان بزرگ شد، لقمان شروع به نصیحت کردن او نمود و آن گونه که قرآن برای ما بیان می کند، در مورد عقیده و رفتار، او را راهنمایی و نصیحت می کرد. مخصوصاً درمورد عقیده به او سفارش می کرد که تنها خدای یگانه را پرستش کند و کسی را شریک او نگرداند؛ چون شرک ستمی بزرگ به فرد و اجتماع است او را از اصول و قواعد رابطه ی بین فرزند و پدر و مادرش آگاه می سازد. او به پسرش یادآور می شود (و به سال های آینده تذکر می دهد) که اگر پدر یا مادرمشرک باشد یا هر دوی آن ها مشرک باشند و او (فرزند) را به شرک به خدا وادار کنند، نباید از آن ها پیروی کند و باید از خداوند پیروی کند، چرا که سرانجام و بازگشت به سوی اوست.
بعضی از حقایق همیشگی هستی و زندگی را برای فرزندش بیان می کند تا او را با خدای یگانه مرتبط سازد و (به او و نسل های آینده بفهماند که) روزی و قدرت مطلق و واقعی فقط از آن خداست و همه چیز به دست اوست. پدر و مادر یا غیر آنان از اهل سرزمین هیچ گونه قدرت و توانی دربرابر او ندارند و اطاعت از خداوند باید با شکر و سپاس او همراه باشد و اولین نشانه ی شکر و سپاس خداوند به جای آوردن نماز است؛ چرا که در نماز انسان مهم ترین عضوبدنش که سر و پیشانی اش است، درمقابل پروردگار به زمین می گذارد و این عمل رمز سپاس گزاری و نشانه ی شکر است و امر به معروف و نهی از منکر در جامعه لازم است، تا زندگی براساس روشی سالم و اصولی پایدار و استوار گردد و از هرگونه انحراف و کج روی درجامعه جلوگیری شود و در این راه باید صبر کرد و سختی ها را تحمل کرد، تا افراد در برخورد با همدیگر تواضع و فروتنی داشته باشند و رعایت حال همدیگر را بنمایند.
گرد آورنده : سرکار خانم کریمی – مربی قرآن – دبستان دخترانه واحد سه مشهد
